İnternet dünyasının yeni ikilemi: Çerezler

Bir web sitesine giriyorsunuz. Site açılır açılmaz ekranın altında bir uyarı beliriyor: "Birinci ve üçüncü kişi çerezlerini analiz amacıyla ve alışkanlıklarınıza ve profilinize bağlı olarak tercihlerinizle bağlantılı reklamlar göstermek için kullanıyoruz. Daha fazla bilgi için Çerez Politikamıza göz atın."

Karşınızda iki seçenek var: "Kabul et" veya "Çerezleri Yönet". İşte bu noktada aradığınız bilgiye veya bir ürüne ulaşmak için hızla hemen "Kabul et" tuşuna basıp, aslında önemli bir soruyu geçiştiriyorsunuz. Bir itirafta bulunmam gerekirse, ben de çoğu zaman benzer bir davranış sergiliyorum. Peki bu soru ne anlama geliyor? Çerez nedir? Hangi verilerimiz saklanıyor? Bu veriler nasıl kullanılıyor? Kabul etmemiz durumunda bu çerezleri nasıl yönetiriz? Bu soruların yanıtlarını vermeye çalışacağım.

Türkçesi ‘çerez’, İngilizcesi ‘cookies’. Aslında internet dünyasında uzun yıllardan beri kullanılıyor. Avrupa Birliği'nin (AB), kişisel verileri koruma amacıyla Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ile düzenlemeye başladığı bir konu. Düzenleme 2018'de hayata geçti. Türkiye de, Kişisel Verileri Koruma Kanunu (KVKK) ile AB’ye uyum sağladı. Bu süreçten sonra web siteleri, 'Çerez Politikaları'nı kullanıcılara sormaya ve şeffaf bir şekilde paylaşmaya başladı.

Çerez nedir?
Bu sorusuyla başlayalım. Ziyaret ettiğiniz web sayfaları, bilgisayarınıza ve telefonunuza küçük bilgi dosyaları kaydediyor ve bu dosyalar kullandığınız cihazın hafızasında saklanıyor. Bu siteleri yeniden ziyaret ettiğinizde, kayıtlı bilgi dosyaları sayesinde web siteleri sizi tanıyabiliyor. Masum bir örnek verecek olursak; tekrar aynı web sayfalarını ziyaret ettiğinizde bilgilerinizi yeniden girmenize kalmıyor. Yani çerezler, kullanıcıyı web sitesine hatırlatmaya da yarıyor. Bu kayıtlı bilgi dosyalarına ‘çerez’ deniyor. Aslında bir bakıma kullanıcı deneyimini artırdığını söyleyebilirim.

O zaman çerezlere neden kuşkuyla yaklaşılıyor? Çünkü her şey kullanıcı adını hatırlatmak kadar masum değil. Reklam içeriklerinin gösteriminde de yine çerezler görev başında. Arama motoru kullanarak yapacağınız bir ürün aramasında çerezler yeniden devreye giriyor. Çerezleriniz kullanılarak, bir reklam ağına dahil ediliyorsunuz ve bu reklam ağlarını kullanan tüm web sitelerinde aynı reklamlar gösteriliyor. Hatta diğer web sitelerinde gerçekleştirdiğiniz eylemler bir veri havuzunda toplanıyor.

Dikkatinizi mutlaka çekmiş olmalı... Örneğin; bir arama motorunda bebek bezi araması yaptınız. Karşınıza çıkan ilk e-ticaret platformundan bu bebek bezini satın almadan çıktınız. Sonrasında arama motorunda gerçekleştirdiğiniz bu eylem, diğer e-ticaret siteleri tarafından kullanılmaya başlandı. Hangi ürüne baktığınız, hangi ürünle ilgilendiğiniz veya hangi ürünle ilgilenmediğiniz sizin çerezlerinize kaydedildi. İşte bu noktada sadece ilgilendiğiniz ürünün ya da benzer ürünlerin size reklamları gösterilmeye başlandı. Yani çerezleriniz sadece bir web sitesinde kullanılmıyor. Üçüncü taraflarla paylaşılıyor ve bu daha doğru reklam hedeflemesi için kullanılıyor.

Nasıl bir zararı olabilir?
En önemli soruların başında geliyor. Doğru reklam hedeflemesi de kullanıcı adı hatırlatması gibi önemli bir kullanıcı deneyimi. İlgi alanımız olan bir reklam görmek dijital dünyanın en önemli imkânlarından. Ancak işin diğer yanında, kullanıcı verilerini ilişkilendirme ve profillendirme var. Başka bir deyişle ‘kişisel veriye dönüşmesi’ de diyebiliriz. Bebek bezi örneğinden devam edelim. Artık tutulan bu verilerle çocuğunuzun yaşı, nerede yaşadığı, cinsiyeti tahmin edilebilir hale geliyor. Bu veriye uygun çocuk kıyafetlerini, okul yaşında okul reklamlarını çerezler sayesinde otomatik olarak görmeye başlıyorsunuz. İşte bu noktada sizin yaptığınız basit bir arama, profilinizin arama motorlarında ya da e-ticaret sitelerinde olmasını sağlıyor.

Madalyonun diğer yüzü
Bu noktada ülkeler harekete geçti. Kullanıcıların profillenmeye başlamasıyla, GDPR ve KVKK gibi düzenlemeler devreye girerek, çerezlerin kişisel veriye dönüştürülmesini engellenmeye çalışılıyor. Web siteleri çerezler topluyor mu? Evet. Anonim olarak topluyor. Ancak önemli bir fark var. Artık bir web sitesine girdiğinizde bu sitedeki davranışlarınızın çerezler aracılığıyla tutulduğu şeffaf bir şekilde yazıyor. Sizin için uygunsa kabul ediyorsunuz veya çerez politikasını yönetebiliyorsunuz. İsterseniz siz de silebiliyorsunuz. Çerezlere izin verme işlemini gerçekleştirdikten sonra bu dosyaları bilgisayarınızda tutmak istemiyorsunuz. Bunu gerçekleştirmek de kolay. Kullandığınız internet tarayıcısına göre çerezleri silebiliyorsunuz. Basit bir Google aramasıyla, kullandığınız tarayıcıdaki çerezlerin nasıl silinebileceğini öğrenebilirsiniz.

Düzenlemeleri ve internet dünyasının dinamiklerini göz önünde bulundurursak, çerezlerle birlikte yaşamaya devam edeceğimiz bir gerçek. Bu yüzden kontrolün biz kullanıcılarda olması ve bastığımız her "Kabul et" tuşunun arka planında neler olduğunu bilmemiz gerekiyor.