Bir baba-kızın park gezintisinde ne kadar veri toplanıyor?

Son dönemlerde en çok gündeme gelen konu başlıklarından biri, dijital platformlarla paylaştığımız veriler. Aslında biz paylaşmıyoruz. Şirketler bizim verilerimizi alıyor. Ülkelerin kişisel verileri koruma düzenlemeleri var tabii. Ancak bu ne kadar karşılık buluyor? Akıllı telefonlardaki uygulamalar, bilgisayarlardaki tarayıcılar ve web siteleri kullanıcıların farkına bile varmadan birçok veriyi topluyor. Bu veriler anonim olarak alınsa da ilişkilendirilen veriler, arka planda kişisel verilere dönüşüyor.

Peki bu nasıl oluyor? Hangi verilerimiz, ilişkilendirilerek kişisel verilere dönüştürülüyor? Bu konuda Apple harika bir çalışma yapmış ve bunu günlük hayattan bir örnekle anlatmış. Gelin bu örneğe hep birlikte göz atalım:

Veriler haberiniz olmadan aracılara satılıyor
Murat ve yedi yaşındaki kızı Damla günü birlikte geçiriyor. Murat, sabah bilgisayarından hava durumuna bakıp haberleri okuduktan sonra, akıllı telefonundaki harita uygulamasını açıp kızının okulunun yanındaki parka kadar trafiğin durumunu kontrol ediyor. Murat’ın telefonundaki dört uygulama yoldayken arka planda belirli aralıklarla konum verilerini takip edip, topluyor. Veriler aygıttan alındıktan sonra, uygulama geliştiricileri bunları Murat’ın daha önce hiç duymadığı gizli üçüncü taraf veri aracılarına satıyor. Toplanan konum verileri anonim olsa da veri aracıları, kullanıcı takibi sayesinde Murat’ın bu uygulamalardaki konum geçmişini diğer uygulamalardan toplanan bilgilerle eşleştiriyor. Böylece farklı uygulamalardan ve farklı kaynaklardan takip edilen bilgiler, herhangi bir şirket veya kurum tarafından satın alınabiliyor. Bu bilgilerle Murat’ın adım adım günlük hareketlerini de içeren kapsamlı bir profil oluşturulabiliyor.

Parka gidene scooter reklamı çıkıyor, tabii ki tesadüf değil
Murat otomobille parka giderken kızının tablette oyun oynamasına izin veriyor. Kızı uygulamayı açtığında bir scooter reklamıyla karşılaşıyor. Bu, karşısına tesadüfen çıkmıyor. Uygulama yüklendiği anda reklam alanı için bir açık artırma gerçekleşiyor. Scooter şirketi adına çalışan reklam şirketleri, aracılar üzerinden reklam fırsatı hakkında bilgi alıyor. Murat ve Damla hakkında toplanan kişisel verileri kullanarak reklama teklif veriyorlar. Scooter şirketinin reklam ortakları, Murat ve Damla’nın reklamı gördükten sonraki davranışları hakkında da bilgi toplamaya devam ediyor. Reklama tıklayıp tıklamadıklarını veya scooter satın alıp almadıklarını belirliyorlar. Ve Murat’ın aygıtlarındaki farklı uygulamalar ve web sitelerinde takibi sürdürerek Murat ve Damla’ya her yoldan scooter reklamı göstermeye devam ediliyor.

Selfie’yi masum mu sandınız?
Murat ve Damla daha sonra parkta selfie çekiyor. Bir fotoğraf filtresi uygulamasını kurcalayıp fotoğrafta kendilerine tavşan kulakları eklemeye karar veriyorlar. Filtre uygulaması, yalnızca parkta çekilen bu selfie’ye değil, aygıttaki tüm fotoğraflara ve bunlara bağlı üst verilere erişebiliyor. Murat bu fotoğrafı bir sosyal medya uygulamasında paylaşıyor. Bu uygulama da mail adresi, telefon numarası veya bir reklam tanıtıcısı kullanarak, Murat’ın o anki online faaliyetlerini, diğer uygulamaların topladığı demografi bilgileri ve satın alma alışkanlıkları gibi birçok veriyle eşleştiriyor.

Girdiğiniz mağazalar da veri kaynağı
Murat ve Damla, eve dönerken kendilerine ödül olarak dondurma molası veriyor. Murat dondurmanın ücretini kredi kartıyla ödüyor ve böylece tercihlerine dair kapsamlı veri profiline dükkanın konumu ve harcanan para miktarı gibi yeni bilgiler ekleniyor. Murat’ın konumunu takip eden uygulamalardan biri, Murat ve Damla’nın bir oyuncakçıda da durduğunu gözlemliyor. Ailenin gün içinde nerelerde alışveriş yaptığına dair bilgi, veri aracılarına iletiliyor. Onlar da bu bilgiyi Murat’ın küçük bir kızı olduğu bilgisiyle birleştirerek, aygıta şekerlemeler ve ziyaret edilen oyuncakçı için hedeflenmiş reklamlar gönderiyor.

Dijtal takip gün boyu sürüyor
Günün sonunda, dünyanın her yerinden Murat’ın hiç etkileşime girmediği birçok şirket, profillerini Murat ve kızına dair bilgilerle güncellemiş oluyor. Bu şirketler ailenin evinin nerede olduğunu, ziyaret ettikleri parkı, okudukları haber sitelerini, aradıkları ürünleri, izledikleri reklamları, satın alma alışkanlıklarını ve girdikleri mağazaları öğreniyor. Bu veriler, Murat ve kızının gün boyu kullandığı uygulamalardan ve diğer kaynaklardan izlenip toplanıyor. Murat gün içinde ne kadar verinin toplandığının bilmiyor, bunu her zaman kontrol edemiyor ve bu işlem için izin de vermiş değil. Akşam rahatlamak için akıllı TV’deki uygulamadan bir çocuk filmi ararlarken takip, veri toplama, açık artırma ve yeniden hedefleme döngüsü de aralıksız devam ediyor.

Apple nasıl önlem aldı?
Apple'ın hazırladığı örnek sadece günün dört-beş saati için geçerli. Tüm bir güne, haftaya ve hatta yıla yaydığınızda, toplanan verinin haddi hesabı yok. Kullanıcıların profillenmesi ve verilerin kişiselleştirilmesi maalesef dijital dünyanın en önemli sorunu durumunda.

Apple bu soruna karşı tavır alan şirketlerden. Şirket, özellikle son dönemlerde farklı araçlarla uygulama geliştiricilerin arka planda hangi verilere ulaştığını ve bu verileri işlediğini kullanıcılara gösteriyor. Göstermekle kalmayıp, aynı zamanda uygulamaların kullanıcıları takip etmesini de engelliyor. Şeffaf Uygulama Takibi özelliği bunlardan biri. Uygulamaların kullanıcı verilerini, diğer şirketlere ait uygulamalarda veya web sitelerinde takip etmek için izin almalarını gerektiren bir özellik. Örneğin; Facebook'u açtığınızda karşınıza "Facebook, diğer şirketlerin uygulamalarındaki ve web sitelerindeki eylemlerinizi takip etsin m?" diye bir soru geliyor. "Uygulama beni takip etmesin" veya "İzin ver" seçeneklerinden birini tercih edebiliyorsunuz. Diğer bir yeni özellik ise App Store’daki yeni gizlilik bilgileri bölümü. Bu sayede kullanıcılar, uygulamaların hangi verileri aldığını ve kimlerle paylaşıldığını şeffaf bir şekilde görebiliyor.

Yazının başında da belirttiğim gibi, ülkelerin kişisel verileri koruma düzenlemeleri var. Ancak bu düzenlemeler kullanıcı verilerinin profillenmesine maalesef bir çözüm olamadı. Görünen o ki, teknoloji şirketleri buna karşı çok daha iyi bir çözüm yolu bulacak gibi.

Apple'ın gerçekleştirdiği araştırmayı Türkçe olarak incelemek isterseniz aşağıdaki linke tıklayın.
https://www.apple.com/tr/privacy/docs/A_Day_in_the_Life_of_Your_Data.pdf